12.4. Phương trình Bernoulli

Định nghĩa. Phương trình Bernoulli là phương trình có dạng \[y'+p(x)y=q(x){{y}^{\alpha }}\tag{12.4}\label{hoa1}\]
trong đó $p(x),\text{ }q(x)$ là những hàm liên tục của $x$ và $\alpha $ là một số thực bất kỳ.
Ví dụ 1.  Phương trình $y'-2xy={{x}^{3}}{{y}^{2}}$ là phương trình Bernoulli.
Cách giải

Trước tiên, ta cần lưu ý:

  1. Nếu $\alpha =0$ thì phương trình \eqref{hoa1} là phương trình tuyến tính $y'+p(x)y=q(x)$.
  2. Nếu $\alpha =1$ thì phương trình \eqref{hoa1} là phương trình tuyến tính thuần nhất $y'+\left[ p(x)-q(x) \right]y=0$.
  3. Nếu $\alpha \ne 0$ và $\alpha \ne 1$:

Giả sử $y\ne 0$

Ta chia 2 vế của phương trình \eqref{hoa1} cho ${{y}^{\alpha }}$, ta có: ${{y}^{-\alpha }}y'+p(x){{y}^{1-\alpha }}=q(x)$. 

Tiếp theo, thực hiện phép đổi biến, để đưa phương trình trên về phương trình tuyến tính quen thuộc.

Đặt $t={{y}^{1-\alpha }}$, ta có $t'=(1-\alpha ){{y}^{1-\alpha -1}}y'=(1-\alpha ){{y}^{-\alpha }}y'$

Do đó, ta có phương trình  $\dfrac{1}{1-\alpha }t'+p(x)t=q(x)$.

Hay $t'+(1-\alpha )p(x)t=(1-\alpha )q(x)$ đây là phương trình tuyến tính cấp một đối với hàm $t$ biến $x$. Sau khi tìm được nghiệm tổng quát của phương trình này, trở về biến $y$ ta được nghiệm của phương trình Bernoulli.

*Bằng cách thử trực tiếp, thấy $y=0$ cũng là nghiệm của phương trình Bernoulli.

Ví dụ 2. Giải phương trình vi phân $y'-2xy={{x}^{3}}{{y}^{2}}$.
Giải

Vì $\alpha =2$ ($\alpha \ne 0$ và $\alpha \ne 1$) nên, giả sử $y\ne 0$, chia 2 vế của phương trình cho ${{y}^{2}}$ và đặt $t={{y}^{-1}}=\dfrac{1}{y}$, ta đưa được phương trình đã cho về phương trình tuyến tính cấp một: $t'+2xt=-{{x}^{3}}$.

Tương tự ví dụ 4 và 5 mục 12.3, ta tìm được nghiệm tổng quát của phương trình này là: $t=C{{e}^{-{{x}^{2}}}}+1-{{x}^{2}},\text{  }C-const$.

Vậy, nghiệm tổng quát của phương trình đã cho là $y=\dfrac{1}{C{{e}^{-{{x}^{2}}}}+1-{{x}^{2}}}$ ($C$ là hằng số tùy ý).

Ngoài ra, bằng cách thử trực tiếp thấy $y=0$ cũng là nghiệm của phương trình đã cho và là nghiệm kì dị.

{discussion:1161.12.4}
Last modified: Thursday, 5 September 2024, 10:03 AM